De Veghelse Kluis
DE “Veghelse” KLUIS VAN DE BROUWER EN DE BROEDERS in 2013 TERUG IN VEGHEL.
Een loodzware kluis of ‘brandkast’ die van 1900 tot 1988 in het pand Hoogstraat 27 in Veghel stond, maar later in Uden terecht kwam, is dankzij een initiatief van Jas van Stiphout sinds augustus 2013 terug in Veghel. De Kluis heeft een plaats gekregen in het museum SIEM (Stichting Industrieel Erfgoed Meierij). De Kluis was eigendom van de steenrijke Veghelse bierbrouwersfamilie Smits.
Toen deze in 1922 met bier brouwen stopte en hun in 1778 gestarte brouwerij (‘De Kroon’) met huis en tuin aan de Hoogstraat verkochten, aan de broeders van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria uit Maastricht, kregen die De Kluis erbij. De broeders kwamen in 1879 naar Veghel en woonden aanvankelijk naast het moederhuis van de Zusters Franciscanessen van Veghel (Nieuwstraat/Dekern van Miertstraat) waar ze ook hun eerste jongensschool hadden. In 1923 verhuisden ze naar de Hoogstraat 27, naar het door hen verbouwde vroegere brouwershuis waar ze De Kluis in gebruik namen.
Bierbrouwerij (1778-1922) en Broedershuis (1922-1988) in Veghel en feestelijkheden in 1954 bij gelegenheid van de 75-jarige aanwezigheid van de onderwijsbroeders in Veghel
Meer dan honderd jaar hebben de broeders in Veghel het jongensonderwijs (BLO, LO en ULO) verzorgd. In 1954 vierden zij daar het 75-jarig bestaan in Veghel. In 1988 hebben de onderwijsbroeders bij gebrek aan nieuwe ‘roepingen’ Veghel verlaten. Hun klooster werd deels gesloopt en vervangen door appartementen. De broederkapel van architect Kooken en het oude, uit 1821 stammende brouwershuis aan de Hoogstraat bleven echter behouden en kregen een andere bestemming.
Maar dan De Kluis. Die kwam terecht bij pastoor Louis de Bonth van de Udense Paulusparochie. In 1988 lag pastoor De Bonth samen met een broeder uit het Veghelse broederklooster in het ziekenhuis en kreeg van hem het aanbod De Kluis over te nemen. Het vervoer had nog heel wat voeten in de aarde, maar uiteindelijk verhuisde de brandkast van Veghel naar Uden. De Pauluskerk van pastoor De Bonth werd in 2008 echter aan de eredienst ontrokken en ging dicht.
Pauluskerk en Pius X-kerk in Uden waar De Kluis de laatste jaren werd gebruikt/verbleef.
Het gebouw bood daarna een 4-tal jaren onderdak aan de door pastoor de Bonth en Jas v. Stiphout opgerichtte stichting Caritas St Petrus Uden die op grote schaal hulpgoederen inzamelen voor mensen in armlastige landen zoals Roemenië en Kroatië. De kluis van de steenrijke familie Smits en onderwijsbroeders werd door stichting Caritas dankbaar gebruikt.
De kluis van Uden weer terug naar Veghel.
Na de sluiting / verkoop van de Pauluskerk in 2011 kreeg de stichting Caritas onderdak in de voormalige Udense Pius X-kerk. Ook deze kerk werd in 2008 aan de ere dienst ontrokken en gekocht door Bouwbedrijf vd Ven uit Veghel.
Andere firmaschildjes met aanduiding ‘Patent Carl Ade’.
De Kluis verhuisde dus , met de stichting in 2011, van de Pauluskerk naar de Pius X-kerk. In 2013 besloot het bestuur De Kluis van de Veghelse Broeders te schenken aan Stefan vd Ven. Uit dankbaarheid dat we “gratis” gebruik mogen maken van de voormalige Pius X kerk, waarvan hij de mede-eigenaar is. Stefan vd Ven bleek bereid De Kluis in bruikleen te geven aan het museum SIEMei. Zo is de Prachtige Brandkast van de Veghelse Broeders in 2013 – nu als museumstuk – weer terug in Veghel.
De Veghelse kluis van brouwer en broeders met firmaschildje.
Hoe oud de kluis is, valt moeilijk te zeggen. Een plaatje op de kast leert dat er sprake is van een ‘Geldschrankfabrik’ in Stuttgart en van een ‘patent’ van Carl Ade. Die Carl Ade heeft naam gemaakt als bedenker van allerlei vernuftige mechanismen voor automaten en brandkasten. Schaarse gegevens op internet duiden erop dat hij in de tweede helft van de negentiende eeuw in Duitsland werd geboren. Het is aannemelijk dat de kluis die de Veghelse bierbrouwers en grootgrondbezitters Smits indertijd aanschaften, zo rond 1900 is gefabriceerd en dus ruim 100 jaar oud is.
Piet van Asseldonk, september 2013